Droogte door de eeuwen heen

[Jan van Ooijen]

Droogte door de eeuwen heen

Droogte heeft ons al vaak parten gespeeld. In historische verhalen is veel informatie te vinden over tekorten aan levensmiddelen en drinkwater en over stadsbranden die vaak het gevolg zijn van het gebrek aan regen. Droogteperiodes zijn van groot belang voor het klimaatonderzoek. Grote branden hoorden van de vroege middeleeuwen tot in de 17e eeuw tot de meest gevreesde gebeurtenissen. Ze braken onverwachts uit, eisten veel slachtoffers en waren een gemakkelijke prooi voor de veelal houten huizen in die tijd. Oorzaak van branden is vaak blikseminslag, brandstichting of onvoorzichtigheid met vuur. Droogte en ongunstige wind konden de brand verergeren. Het vuur werd in de middeleeuwen vaak in de kortste keren onbeheersbaar. In de nauwe straten met hun dichte bebouwing van houten, met riet gedekte huizen was er indertijd geen houden meer aan. Alleen monumentale gebouwen, zoals kerk, waag en stadhuis, die al van steen waren, overleefden dergelijke branden.


_{Het aanhoudend droge weer leidt ook tot zandverstuivingen (foto: Jannes Wiersma)}

Berucht was de stadsbrand die Utrecht in 1253 in de as legde. De stad is verscheidende keren getroffen maar deze brand sloeg alles. Vooral in de nacht en ochtend was de brand, die mede door de droogte was ontstaan en velen in hun slaap verraste, verwoestend. Ook in andere landen leidt de enorme droogte van 1252 en 1253, de droogte van de eeuw, tot ernstige problemen. Men ziet geen fruit meer aan de bomen en de wijnoogst is na maandenlange droogte slecht. Op 31 juli 1503 breekt in Harderwijk brand uit die uitloopt op de grootste ramp die de stad ooit trof. De wind zorgde in de nauwe straatjes voor enorme vuurstormen waarbij veel doden vielen. Ook plaatsen als Hindeloopen, Zaltbommel, Gorinchem vielen ten prooi aan vlammen die samenhingen met het aanhoudend droge en hete weer. Niet alleen woningen en gebouwen raakten in brand. In lange hete zomers woedden er ook bos-, heide- en veenbranden en soms korenbranden. Dat leidt tot enorme en verstikkende rookontwikkeling en een scherpe brandgeur. Op 12 mei 1687 woedde een enorme brand in de venen van Sappemeer, Wildervank en Pekela. Ook de Friese venen werden getroffen. Door de harde wind breidt het vuur zich sterk uit en worden niet alleen vonken maar ook brandende turven door de lucht gejaagd.

Opmerkelijk droge zomers waren er in ons gebied in de laatste vijfentwintig jaar van de dertiende eeuw. In 1389 stond de Rijn bij Keulen voor de derde keer in tien jaar zo laag dat de paarden midden in de rivier liepen. Ook in de jaren zeventig van de vijftiende eeuw was het droog. Zo viel er in de zinderende zomer van 1473 van eind april tot half november nauwelijks regen en braken er op veel plaatsen bos, heide- en veenbranden uit.

Het meest unieke jaar was 1540, het "Grote Zonnejaar" genoemd. Uit een reconstructie van de weerkaart blijkt dat een blokkerend hogedrukgebied de depressies met regen en wind in elk geval in de drie zomermaanden op grote afstand hield. Legio bronnen spreken van zeven maanden zonovergoten, droog en heet weer. De Rijn kwam vrijwel droog te staan en in Parijs liepen mensen over de bedding van de Seine zonder natte voeten te krijgen. Zon en warmte brachten de bevolking in het westen en midden van Europa in de verleiding tot wijnaanbouw, maar dat mislukte. Het jaar 1540 was het laatste van een serie hete zomers.

Bron KNMI