De zeer zware storm van 13 november 1972, vandaag 43 jaar geleden

[Joep]

De zeer zware storm van 13 november 1972

De maand november staat op de kalender en het weer gedraagt zich ernaar. Mag november dan wat het weer betreft al tot de gemiddeld gesproken minder interessante maanden horen die we in Nederland hebben, het weer van vandaag en eigenlijk ook dat van de komende dagen spreekt al helemaal niet tot de verbeelding.

Vanochtend was het op veel plaatsen grijzigheid troef. Wolken beheersten het weer in grote delen van het land en het was bovendien behoorlijk nevelig. Later in de ochtend trok vanuit het zuidwesten een flinke scheur in de bewolking die in een brede strook over West- en Midden-Nederland de zon toch even in beeld bracht. En die strook breidde zich vervolgens langzaam verder naar het oosten uit, terwijl in West-Nederland alweer een volgende wolkenzone aan land kwam. De temperaturen stegen snel naar waarden rond 12 of 13 graden.

Omdat het ook de komende dagen, met een hogedrukgebied in de buurt van de Britse eilanden dichtbij, in het algemeen relatief rustig lijkt te blijven, is de kans groot dat november voorlopig moeiteloos aansluiting vindt bij het rustige en toch ook behoorlijk saaie weer dat we al in de tweede helft van oktober hebben gehad. En daarmee lijkt een facet, dat in het gevoel van velen toch ook bij de herfst hoort, namelijk het optreden van een echte herfststorm, dit jaar weer behoorlijk onder te sneeuwen. De vraag dringt zich op of het in het verleden in november weleens gestormd heeft?

Op de lijst met 39 zware stormen, die sinds 1910 in Nederland zijn voorgekomen, prijken om precies te zijn 6 novemberstormen. Drie daarvan traden in een tijdsbestek van 10 dagen op in de novembermaand van het jaar 1928. Dat moet een bijzonder windrijke maand zijn geweest. De andere novemberstormen stammen uit de jaren 1921 (4 novemberstormen dus in de jaren 20), 1972 en 1983. De laatste keer dat we in Nederland een zware storm in de maand november meemaakten dateert dus alweer van zo'n 21 jaar geleden.

In de top tien van zware stormen sinds 1970 neemt die van 13 november 1972 een vierde plaats in, na de stormen van 25 januari 1990, 3 januari 1976 en die van 2 april 1973. De laatste novemberstorm, die van 27 november 1983, neemt op die lijst, meteen na zijn voorganger uit november 1972, een vijfde plaats in. Als we de 3 stormen van november 1928 even buiten beschouwing laten, dan is een novembermaand, met een zware storm daarin, dus redelijk bijzonder te noemen. Als het in november echter tot een zware storm komt, dan hebben we het meteen ook over een flinke, zo blijkt tenminste als we het lijstje van stormen sinds 1970 overzien.

De storm van 13 november 1972 is er een die veel (inmiddels al wel wat oudere) mensen in vooral het noorden van Nederland nog in het geheugen gegrift zal staan. In de dagen, voorafgaande aan de storm, zagen de weerkaarten er niet bijzonder explosief uit. Tussen een lagedrukgebied boven Scandinavië en een hogedrukgebied boven en ten westen van Spanje, had zich weliswaar een stevige westcirculatie ingesteld, maar het was niet zo'n strakke als die we voorafgaande aan andere stormen in Nederland wel hebben gezien.

Verantwoordelijk voor de storm was overigens niet het laag boven Scandinavië, maar een ander laag, dat zich op 11 en 12 november boven de centrale delen van de Atlantische Oceaan, ruim ten westen van Ierland vormde en vervolgens in hoog tempo richting Midden-Engeland en het noorden van Nederland trok. Het diepte snel uit van iets beneden 1000 hPa even na middernacht op de 12e tot om en nabij 955 hPa op het moment dat de kern net ten noorden van de het Waddengebied naar het oosten trok. Precies tijdens die passage van onze noordelijke provincies was het laag op het hoogtepunt van zijn activiteit, zoals dat hoort bij zware stormen.

De storm begon rond een uur of 3 's nachts in het westen van het land en kwam toen nog uit een zuidwestelijke richting. Samen met het frontensysteem, dat op dat moment over het land trok, breidde ook het windveld zich verder landinwaarts uit. Daarbij kwam het aan zee al tot storm of zware storm, in het binnenland werden uurgemiddelden van een windkracht 7 tot 8 aangetekend. In het noorden van het land viel het op dat moment echter nog mee, omdat daar de luchtdrukverschillen (met de kern van het lagedrukgebied dichtbij) kleiner waren. Dat veranderde aan het begin van de ochtend echter snel.

Was de wind tussen 6 en 7 uur 's ochtends op het meetstation in Leeuwarden gemiddeld nog hard uit het westen, tussen 7 en 8 uur liep dat razendsnel op naar een gemiddelde van windkracht 11 uit het noordwesten, een zeer zware noordwesterstorm dus en dat boven land. Het hoogste uurgemiddelde was voor het station Texelhors, waar ook een volle windkracht 11 stond met als hoogste windsnelheid 151 kilometer per uur in een windstoot. En op veel meer plaatsen, ook in het binnenland ging de passage van dit actiefste deel van het windveld met een volle storm of zelfs een zware storm gepaard. Alleen het uiterste zuiden en zuidoosten kwamen gemiddeld net niet aan een storm toe, maar ook daar waaide het (in vlagen) enorm.

Vooral het noorden en het noordoosten kregen er, in de paar uur die de storm maar duurde, enorm van langs. Binnen korte tijd werd een groot deel van de bossen in Overijssel en Drenthe met de grond gelijk gemaakt. Over een oppervlakte van meer dan 2500 hectare waren alle bomen platgewaaid, afgebroken of versplinterd.

Meer dan 15000 hectare bos was onherstelbaar beschadigd. Het werk van enkele tientallen jaren bosbouw en bosontwikkeling leek in enkele uren tijd helemaal weggevaagd. In Drenthe werd meer dan zes maal de jaarlijkse houtoogst door de storm geveld. Honderdduizenden kubieke meters hout moesten worden opgeslagen en beschermd tegen insecten en schimmels, om een nieuwe ramp in de nog jonge bossen te voorkomen.

Met inzet van het leger werden depots aangelegd, waar de stammen onder sproeiers werden geconserveerd tot betere tijden. Hele bossen moesten opnieuw worden aangelegd. En dat gebeurde niet meer door veel van een boomsoort aan te planten, zoals voor die tijd gebruikelijk was (en waardoor de jonge bossen erg kwetsbaar werden voor stormen), maar meer een mengvorm van allerlei boomsoorten. Bij latere stormen (onder meer die van 25 januari 1990) is gebleken dat die aanpak zijn vruchten afwerpt. De bosschade in 1990 was, ondanks het feit dat de storm zwaarder was, toch duidelijk kleiner dan in 1972.

Behalve de schade in de bossen, was ook de materiele schade aan gebouwen in 1972 natuurlijk enorm, vooral in het noorden en noordoosten van het land. Overigens verdween de storm die dag net zo snel als hij kwam. Na tien uur 's ochtends werden vrijwel nergens meer uurgemiddelden van windkracht 9 gemeld. En daarmee was de kortdurende, maar zeer zware storm alweer voorbij. Overigens zou op 2 april 1973, datzelfde winterhalfjaar dus, nog een storm van het kaliber van 13 november 1972 Over Nederland trekken. En die richtte vooral in Midden-Nederland een ravage in de bossen aan. Al met al was de winter van 72/73 dus een ramp voor de bossen.

http://archief.weer.nl/?menu=view&cat=herfst&item=novemberstorm04112004.wn

Bron: KNMI, Natuurnet.nl, Meteo Consult

[Joep]