Kou in januari

[Jan van Ooijen]

Kou in januari

Met een gemiddelde temperatuur in de Bilt van 2,2 graden is januari gewoonlijk de koudste maand van het jaar, "het putteke van de winter" volgens onze zuiderburen. In de 20e eeuw was deze maand zestien keer zeer koud met een gemiddelde temperatuur onder nul, het laatst in 1997 (-1,2 graden) dankzij een koudegolf in het begin van die maand. Ook in 1996 was deze maand met een gemiddelde temperatuur van -0,1 graden een koude en dat was de eerste januari sinds 1987 met een negatief gemiddelde. De koudste januari van de eeuw maakten we in 1940 mee toen het KNMI een gemiddelde van -5,5°C berekende. Ook in 1942 (-5,1 graden) en 1963 (-5,3 graden) lag de januari-temperatuur gemiddeld onder -5 graden.



In de 19e eeuw was januari enkele malen nog kouder: januari 1823 is met gemiddeld -7,0 graden de koudste maand sinds het begin van de metingen in 1706. Op veel plaatsen kwam de temperatuur toen vier dagen achtereen niet hoger dan -12 graden en 's nachts vroor het meer dan 20 graden. Op 23 en 24 januari 1823 noteerde het KNMI gemiddeld over 24 uur -18,6 en -18,5 graden. Op 5 januari 1979 benaderde het weerstation in Eelde die records met een etmaalgemiddelde van -17,0 graden.

De Bilt noteerde de laagste etmaaltemperatuur van deze eeuw op 26 en 27 januari 1942: op beide dagen -14,4 graden. Op 26 januari 1942 kwam de temperatuur daar overdag niet hoger dan -11,2 graden. Dat eeuwrecord werd op 14 januari 1987 benaderd toen het KNMI een maximum van -10,6 graden registreerde. Door de harde wind was dat voor het gevoel de koudste dag van de twintigste eeuw.

De laagste wintertemperaturen worden gemeten onder een heldere hemel als de wind wegvalt en er bovendien sneeuw ligt. Onder zulke omstandigheden daalde de temperatuur op 27 januari 1942 in Winterswijk tot -27,4 graden, de laagste temperatuur van de eeuw in ons land. Emmeloord zag de thermometer op 5 januari 1979 tot -24,4°C dalen en op 13 januari 1968 had Dedemsvaart een minimumtemperatuur van -24,0 graden.

Ook in januari 1997 zijn uitzonderlijk lage temperaturen gemeten. Zo daalde de temperatuur op de vliegbasis Twenthe op 2 januari 1997 tot -20,3 graden. De kou concentreerde zich op de eerste helft van de maand en de eerste tien dagen waren in De Bilt met gemiddeld -7,2 graden in ruim hondrd jaar niet eerder zo koud. Dankzij deze vroege koudegolf, die met kerst was begonnen, kon op 4 januari 1997 de vijftiende Elfstedentocht worden verreden.

KNMI