Vulkaanuitbarsting op IJsland op komst?

[Shadow112]

Vulkaanuitbarsting op IJsland op komst?

Krijgen we een grote vulkaanuitbarsting op IJsland dit jaar? Het zou zomaar kunnen, denkt Andrew Hooper. Hij is aardwetenschapper aan de TUDelft en gespecialiseerd in remote sensing – het meten van deformatie van de aardkorst met behulp van satellietbeelden. De afgelopen maanden was het opvallend onrustig in en onder de Katla, stelden hij en zijn collega's uit IJsland vast. Er vonden diverse malen vrij hevige aardbevingen plaats onder deze vulkaan – en dat zou best eens kunnen betekenen dat er een nieuwe uitbarsting op komst is. De Katla bevindt zich onder de Mýrdalsjökull ijskap in het zuiden van IJsland, net ten oosten van de Eyafjallajökull. Een uitbarsting van deze vulkaan zou een heftige gebeurtenis zijn. Herinner je je nog dat de uitbarsting van de Eyjafjallajökull in 2010 het vliegverkeer dagenlang platlegde en voor honderden miljoenen euro schade veroorzaakte? Peanuts! Vergeleken bij de Katla is de Eyjafjallajökull een vulkaantje van niks. Bij de laatste grote uitbarsting van de Katla, in 1918, werd naar schatting 1 miljard kuub lava en as de lucht in geslingerd – vijf keer meer dan bij de uitbarsting van de Eyafjallajökull in 2010. Als je het materiaal dat in 1918 door de Katla werd uitgespuugd gelijkmatig over heel IJsland zou verspreiden zou je het land met een laag van een centimeter dik kunnen bedekken.


_{De ligging van de Katla en de Eyafjallajökull in IJsland Afbeelding: © RicHard59, via Wikimedia Commons}

Onrustig
Maar waarom zouden we ons zorgen maken? Je hoort toch nooit wat van de Katla? "Hij roert zich", is het antwoord van Hooper. Sinds juni 2010 is een sterke toename te zien in de bewegingen van de bodem in en rond de vulkaan, die al sinds 1951 geregistreerd worden. Het patroon in de bewegingen wijst op een proces dat gaande is in de oude krater (de caldera) van de Katla. In juli 2011 vond een plotselinge overstroming plaats van smeltwater van de gletsjer (een jökulhlaup), tegelijkertijd met een flinke beving van de grond. Dit kan wijzen op bewegingen van het magma in de vulkaan, of op water dat ondergronds aan de kook raakt door een plotselinge drukverlaging in het grondwatersysteem. En afgelopen oktober was er sprake van een seismische zwerm : een cluster van aardbevingen, waarvan enkelen met magnitudes tussen 3 en 4. Sinds 1999, toen het aantal meetpunten werd uitgebreid en de nauwkeurigheid dus sterk verbeterde, is het nog nooit zo onrustig geweest als nu.

Deformatie meten
Vervormingen van het aardoppervlak op en rondom een vulkaan kunnen aanwijzingen zijn voor nieuwe activiteit. Bij de Katla wordt dit in de gaten gehouden met behulp van GPS-metingen, radarbeelden die gemaakt worden vanuit satellieten (InSAR) en metingen met hoogtemeters op het land. Het gemeten deformatiepatroon van het gebied wordt veroorzaakt door verschillende mechanismen. Zo bevindt IJsland zich op de grens van twee uit elkaar drijvende aardschollen, en ligt de Katla precies bovenop de grenslijn. Verder varieert de dikte van de ijskap die de Katla bedekt door de seizoenen en de jaren heen, en wordt deze ijslaag gemiddeld langzaam meer zeker dunner. Maar ook drukveranderingen in de magmakamer kunnen voor bewegingen aan het aardoppervlak zorgen. Het zijn deze laatste bewegingen die iets kunnen zeggen over een eventueel op handen zijnde vulkaanuitbarsting.


_{Van boven naar beneden: Het aantal aardbevingen per maand van 1999 tot 2012, hun magnitude, het totaal sinds 1999, en de diepte van de bevingen. NB: Het bovenste plaatje heeft een logaritmische schaal, waardoor verschillen minder groot lijken dan ze zijn. Zo vonden in oktober 2012 bijna 200 bevingen plaats – en in geen enkele maand tussen 1999 en 2011 meer dan 100 bevingen. Afbeelding: © Ófeigsson e a., 2011 – gegevens komen van het Iceland Meteorological Office}

Zestig jaar
Het wordt ook wel weer eens tijd voor een uitbarsting van de Katla. Net als bij veel andere vulkanen is in de activiteit van de Katla enige regelmaat te bespeuren. "Sinds de 9e eeuw, toen IJsland gesticht werd, is hij gemiddeld elke 60 jaar actief geweest", vertelt Hooper. De laatste uitbarstingen dateren van 1823, 1860, 1918 en 1955 – en die laatste was maar een kleintje. Hoewel regelmaat in dit soort processen een flexibel begrip is, en de volgende uitbarsting wat dat betreft net zo goed nog 20 jaar op zich kan laten wachten, zou een nieuwe uitbarsting in 2012 prima in het rijtje passen.

Andere kandidaten
Ook de grootste vulkaan op IJsland, die zich onder de Vatnajökull-gletsjer bevindt, kent perioden van relatieve rust afgewisseld met perioden van veel grotere activiteit. Tussen de pieken in uitbarstingen zit telkens een periode van 130 tot 140 jaar, concludeerde Gudrún Larssen, vulkanologe bij de Universiteit van IJsland in Reykjavik in 1998 uit haar onderzoek aan geschreven bronnen en aan aslagen in de bodem en het ijs. De laatste piek vond plaats rond 1890. "En de Hekla, die vlakbij de Katla ligt, barst gemiddeld eens in de 10 jaar uit", alsdus Hooper. De laatste keer was in het jaar 2000.



_{Baas boven baas
Kan een uitbarsting van de Katla al voor flinke opschudding zorgen, de gevolgen vallen in het niet vergeleken bij die van de uitbarsting van de Laki, in 1783. Hierbij werd een gebied van ruim 500 km2 onder de lava bedolven, en kwam zoveel as vrij dat de temperatuur op het noordelijk halfrond 3 graden daalde. Op IJsland kwamen 10.000 mensen om het leven – een kwart van de bevolking – maar ook in het Verenigd Koninkrijk stierven duizenden mensen aan de gevolgen van giftige gassen, zure asregens en de extreme kou.}

Veertig miljard ton ijs
Daar komt nog bij dat de opwarming van de aarde een toename kan veroorzaken in het aantal vulkaanuitbarstingen op IJsland. "Sinds het begin van de 20e eeuw is naar schatting 40 miljard ton ijs van de ijskappen en gletsjers verdwenen", zegt Hooper. Hierdoor neemt de druk op de vulkanen af, waardoor er meer magma kan ontstaan en er minder druk van binnenuit nodig is om dit de lucht in te spuiten. Ook aan het einde van de laatste ijstijd nam het aantal vulkaanuitbarstingen wereldwijd plotseling toe, schreven klimaatwetenschappers Peter Huybers en Charles Langmuir in 2009 in het vakblad Earth and Planetary Science Letters – en dan met name van vulkanen die zich onder gletsjers en ijskappen bevonden.


_{De Eyjafjallajökull,10 mei 2010 Afbeelding: © David Karnå}

Erg?
Wat zijn de gevolgen eigenlijk, als de Katla uitbarst? "Het zou voor overstromingen kunnen zorgen", zegt Hooper, "door het smelten van delen van de Mýrdalsjökull ijskap waar de vulkaan onder ligt, en door vrijkomen van water uit het smeltwatermeer onder de gletsjer." Ook kan landbouwgrond sterk vervuild raken, en kan het vliegverkeer wederom in de problemen komen. De Katla is een zelfde type vulkaan als de Eyafjallajökull, die door zijn explosiviteit genoeg kracht had om de as in de hoge luchtlagen te brengen waar het onze vliegtuigen dagenlang dwars kon zitten.

Of de Katla inderdaad in 2012 tot uitbarsting zal komen of ons gewoon voor de gek houdt kan niemand met zekerheid voorspellen. Maar als je komend jaar een vliegreis over IJsland wil maken, kan je wellicht toch maar het beste een goede annuleringsverzekering afsluiten ...

_{Bron: Kennislink.nl}