Vorst aan de grond of nachtvorst

[Jan van Ooijen]

Vorst aan de grond of nachtvorst

De temperatuur wordt op weerstations gewoonlijk op 1,5 meter boven een grasvlakte gemeten. Vlak boven de grond kan het temperatuurverloop echter anders zijn. Tijdens een windstille en heldere nacht koelt het daar sterker af. Voorwerpen op het aardoppervlak en ook bomen, struiken, bladeren en grassprietjes zenden voortdurend straling uit en verliezen onder die omstandigheden snel warmte. Wanneer de temperatuur op 10 cm hoogte boven gras tot onder het vriespunt daalt, wordt dat aangekondigd als "vorst aan de grond". Dit staat ook wel bekend als nachtvorst, zoals dat vroeger werd genoemd.



Bij vorst aan de grond bevriest de waterdamp. De bevroren druppeltjes zijn als een witte aanslag (rijp) te zien. Bijvoorbeeld op gras, lage struiken, houten hekjes of auto's. Voor de land- en tuinbouw is het van belang te weten of de temperatuur bij het aardoppervlak onder nul komt. Door maatregelen, zoals beregening, kan veel schade aan gewassen worden voorkomen. Vooral voor gewassen die net in bloei staan, kan de vorst funest zijn.

Of het vlak bij de grond ook werkelijk tot vorst komt, hangt af van verschillende faktoren. Windbeschutte plaatsen zijn er in het algemeen het gevoeligst voor. Ook van belang zijn bodemgesteldheid, begroeiing en verschillen in hoogte. Fruittelers ondervinden in de dalen van Zuid-Limburg meer last van vorst dan de grond op de plateaus.

Vorst aan de grond komt in de winter in De Bilt gewoonlijk op 16 dagen per maand voor. Maart telt 14 dagen met vorst vlak boven het aardoppervlak, april tien en mei gewoonlijk nog drie (gemiddeld over het tijdvak 1981-2010). Ook in de zomer komt het vlak boven de grond soms tot vorst maar in augustus heeft het in De Bilt nog nooit gevroren. September telt hier gewoonlijk al een dag met vorst aan de grond, oktober telt er vier en november biedt gemiddeld 10 dagen met vorst op 10 cm hoogte.

Vorst op de normale waarnemingshoogte van anderhalve meter in de thermometerhut komt meestal het eerst in oktober en het laatst in april voor. Onder uitzonderlijke omstandigheden komt de temperatuur in De Bilt in de thermometerhut al in september en soms nog in mei onder nul. De uiterste data waarop het in De Bilt vroor waren 28 mei in 1961 als laatste dag vóór de zomer en 16 september 1971 als vroegste dag voor de winter. Op 18 juni 1955 werd in Witteveen nog -0,8 graden gemeten, landelijk de laagste temperatuur van de zomer. Juli en augustus zijn de enige maanden, die in het hele land nog altijd vrij van vorst zijn gebleven.

KNMI