Tornado Utrechtse Dom in 1674

[Jan van Ooijen]

Tornado Utrechtse Dom in 1674

Op 1 augustus 1674 in het begin van de avond werd de Utrechtse Dom getroffen door een tornado die het middenschip van de kerk in puin deed veranderen. De reusachtige toren bleef overeind. De klinkers op het plein voor de kerk verraden de plek waar ooit de pilaren stonden. Meteorologen en geschiedkundigen hebben uitgebreid historisch onderzoek gedaan naar de weersomstandigheden die deze ramp, het Schrickelijk Tempeest genoemd, hebben veroorzaakt. Het noodweer maakte zoveel indruk dat menig dagboekschrijver er uitgebreid aandacht aan heeft besteed. Uit reconstructies blijkt dat inderdaad sprake moet zijn geweest van een zware windhoos, ook wel tornado genaamd.



De onweersbui, met de smalle verwoestende slurf van de hoos, is in het centrum van Utrecht langs de Oude Gracht dwars over het middenschip van de Utrechtse Dom getrokken. Daarbij zijn de windsnelheden van naar schatting 150 km/uur opgetreden. Vrijwel alles dat in het spoor van zo'n hoos ligt wordt vernield. Ook in de naaste omgeving van de surf is het levensgevaarlijk en wordt schade aangericht door wind en rondvliegend puin.

Ieder jaar doen zich ergens in ons land windhozen voor, maar een zware windhoos vergeljkbaar met een tornado in de Verenigde Staten komt in Nederland weinig voor. Uit de twintigste eeuw zijn maar enkele gevallen bekend. Het meest recent zijn de windhozen die Chaam en Tricht op 25 juni 1967 trof. Hierbij kwamen zeven mensen om het leven en werden met name in Tricht woonwijken vernield. Het noodweer in 1674 vertoont sterke gelijkenissen met dat van juni 1967.

Ook ruim vier eeuwen geleden trok op een warme en benauwde zomerdag een bijzonder actief en omvangrijk buiengebied van zuidwest naar noordoost over ons land. Dat ging met een snelheid van zo'n 80 km/uur wat wijst op een sterke wind op grote hoogte. Onder zulke omstandigheden bij zeer warm en vochtig weer en grote temperatuurverschillen kunnen zich de zwaarste buien ontwikkelen.

Op verschillende plaatsen werd schade aangericht door hagel en windstoten, maar de stad Utrecht werd het zwaarst getroffen. Het middenschip van de Utrechtste Dom stortte in en veranderde in een ruïne. Van vier andere kerken in de stad woeien de torens om, terwijl andere kerktorens zwaar beschadigd werden. Ook torens in de naaste omgeving in plaatsen als Vleuten, IJsselstein, Bunnik en Houten overleefden de windstoten niet. 

Bron KNMI