Krimpende en ruimende wind

[Jan van Ooijen]

Krimpende en ruimende wind

Een verandering van windrichting luidt vaak een verandering van het weer in. Zeker in ons land waar het veel uitmaakt of de wind vanaf het droge vasteland van Europa blaast of de lucht over de vochtige Noordzee wordt aangevoerd. De volksweerkunde kent tal van uitdrukkingen over wind: zuidwest regennest, wind in de nacht opgestaan brengt regen aan en wind in de nacht, regen in de gracht. Wind die draait tegen de richting van de wijzers van de klok wordt krimpend genoemd. Meestal nadert dan een depressie met regen. Omgekeerd heet een draaiing met de wijzers van de klok ruimend. Vaak hangt dat samen met de komst van een hogedrukgebied en beter weer.


_{Windmeters zijn er in veel soorten en maten. Ook de windzak geeft een indicatie van de windrichting en -kracht (foto Jannes Wiersema)}

De benamingen komen uit de zeilwereld. Een Frans woordenboek uit 1702 beschrijft ruimende wind als wind die blaast uit de richting waarnaar men het liefst zou willen varen. Het woordenboek der Nederlandse taal verklaart ruimen als uit een voordeeliger hoek beginnen te waaien. Het oud-Nederlandse Voordeeliger betekent gunstiger. Zeemans Woordenboek van Twent uit 1813 omschrijft krimpen als draaiing tegen de zon, dus tegen de wijzers van de klok. Een maritiem woordenboek uit rond 1835 schrijft ook over de loop der wind tegen de schijnbare loop van de Zon in.

Krimpen en ruimen staat dus oorspronkelijk voor ongunstig of gunstig. Woordenboeken aan het eind van de 19e eeuw komen met een nieuwe betekenis. Zo schrijft Van Dale in 1898 over het door het noorden naar het westen gaan: de wind was oost, maar hij is gekrompen. In de uitgave van 1914 is het begrip ruimen toegevoegd: het lopen door het westen naar het noorden. De wind gaat ruimen, we krijgen beter weer.

Mogelijk zijn de termen krimpen en ruimen afkomstig uit de tijd van de grote zeilschepen die op het kompas voeren. De windroos kent een verdeling in 360 graden, waarbij 90 graden staat voor oostenwind, 180 graden (zuid), 270 graden (west) en 360 (noord). Bij een krimpende wind (tegen de wijzers van de klok) neemt het aantal graden af. Een wind die krimpt van zuid naar oost draait van 180 naar 90 graden. Het aantal graden krimpt dus, terwijl dat bij ruimende wind (met de wijzers van de klok) juist toeneemt. In de huidige weerkunde wordt de windrichting ook in graden aangegeven.

Bron KNMI