As helpt gletsjer smelten

[Jan van Ooijen]

As helpt gletsjer smelten

Wat mensen zelf vaak aan activiteiten ook weten bedenken, het kijken naar de natuur die spectaculair in actie is, stijgt er qua ervaring voor de meesten toch snel bovenuit. Vulkaanuitbarstingen, watervallen, afbrekende ijsbergen, extreem weer in alle soorten en maten of noorderlicht, zoals de komende nacht mogelijk ook in Nederland te zien is... Elk van deze fenomenen spreekt veel mensen tot de verbeelding. Nog spectaculairder wordt het als je in een omgeving bent waar de natuurkrachten samenkomen, zoals in een land als IJsland. In twee verhalen, afgelopen zaterdag en dinsdag, hebben we op deze site al verslag gedaan van de reis die Karin en Bart Broekhuijsen naar IJsland hebben gemaakt. Met daarbij prachtige foto's en filmpjes. Vandaag pikken we er nog een laatste onderwerp uit, namelijk het smelten van de Sólheimajökull, een gletsjer op het massief van de Kätla vulkaan. En ook dichtbij de Eyjafjallajökull, de vulkaan die in april 2010 uitbarstte en er de oorzaak van was dat het vliegverkeer in grote delen van Europa stil kwam te liggen. De Sólheimajökull is een uitloper van de Mýrdalsjökull, een veel grotere gletsjer in het gebied. Onder de Mýrdalsjökull heerst vulkanische activiteit van de Kätla vulkaan. Daarbij komt waterstofsulfide vrij. Een rivier die bij de gletsjer weg stroomt, stinkt dan ook naar rotte eieren.


_{Het gebied van de Eyjafjallajökull met de gletsjer er bovenop in juli 2010. Foto: Karin Broekhuijsen.}

Sólheimajökull
Karin en Bart waren de afgelopen anderhalf jaar twee keer bij de Sólheimajökull. De eerste keer in juli 2010, net na de grote uitbarsting en 10 dagen geleden. Karin: 'Ook zaterdag 25 februari dus, hebben we de gletsjer bezocht, de Sólheimajökull. Dezelfde gletsjer hebben we bijna 2 jaar geleden ook benaderd. Toen lag er nog veel as op van de vulkaanuitbarsting. Daarom wilde ik graag even terug om te kijken of het ijs nu weer witter was.' Toen ze er aankwamen, waren Karin en Bart stomverbaasd. Allereerst waren ze verre van de enigen die de gletsjer hadden opgezocht. Met bussen tegelijk werden de toeristen aangevoerd. 'In juli 2010 was er niet zoveel bijzonders te zien,' zegt Karin. 'Maar nu is goed te zien hoe het ijs is gesmolten. En de manier waarop het ijs is gesmolten, is zo bijzonder. Daarom zijn er horden toeristen, met bussen vol tegelijk zelfs aan het einde van de middag. Er zitten gaten in het ijs, het lijkt alsof je een grot in loopt en de kleur van het ijs is prachtig 'babyblauw'. Dit was het toetje van de dag, bijzonder mooi. Ook kon je zo in het ijs kijken, met de vele luchtbelletjes. Luchtbelletjes die waarschijnlijk al vele jaren oud zijn.'

Massaverlies
De Sólheimajökull is een gletsjer die zich niet onttrekt aan de internationale trend van het steeds korter worden van gletsjers. Belangrijkste oorzaak van het korter worden, is het warmere weer op aarde. Voor veel gletsjers geldt bovendien dat het langzaam verdwijnen ervan ook een nawerking is van het aflopen de laatste ijstijd, toen de ijsgebieden veel uitgestrekter waren. De teruggang van de gletsjers verloopt via allerlei mechanismen. Een mogelijkheid voor wetenschappers om het proces te volgen, is de massabalans van gletsjers bij te houden. Die krijg je door de aangroei als gevolg van sneeuwval (vaak aan de kop van de gletsjer) te vergelijken met de afsmelt, als gevolg van de dooi zoals die door het jaar heen in gebieden met gletsjers optreedt. Moeilijker in kaart te brengen is het verlies aan ijs als gevolg van het afbreken van stukken ijs, zoals de afgelopen dagen bij de Perito Moreno gletsjer in Argentinië gebeurde. Dat proces verloopt grilliger en is lastig te kwantificeren. De snelheid van de afsmelt zelf hangt van diverse factoren af, zoals het al dan niet aanwezig zijn van sneeuw op het ijs, de kleur van het ijs en de eventuele aanwezigheid van stenen, grijs of stof op het ijs. Hoe witter het ijs, hoe groter het albedo ervan, ofwel het weerkaatsend vermogen. Wordt veel invallende straling weerkaatst, dan verloopt de smelt trager. Het is niet voor niets dat in Duitsland wordt geprobeerd de restanten van de gletsjer op de Zugspitze te redden door er in de zomer wit doek overheen te leggen.


<sub>Het massaverlies van de gletsjers op aarde per jaar. Bron: World Glacier Monitoring Service.


Het totale massaverlies van de gletsjers op aarde sinds 1980. Duidelijk is vanaf 2003 een versnelling te zien. Bron: World Glacier Monitoring Service.</sub>

Versnelling
Zet je het berekende massaverlies van de gletsjers op aarde uit in een grafiek, dan zie je de dalende trend al sinds het begin van de jaren 80 terug, toen de metingen begonnen. Heel geleidelijk treedt een versnelling op, maar rond de millenniumwisseling is er even een stagnatie. Daarna, vanaf 2003, gaat het heel hard. En die trend zet tot op de dag van vandaag door. Zoals gezegd ontkomt ook de Sólheimajökull niet aan ijsverlies. Foto's van de Extreme Ice Survey, een fotografisch project om de teruggang van diverse gletsjers in beelden vast te leggen, laten bijvoorbeeld duidelijk zien hoe snel en ver de Sólheimajökull zich tussen maart 2005 en september 2007 heeft teruggetrokken. Op de laatste foto is de gletsjertong in de verte nog zichtbaar, terwijl de gletsjer ruim twee jaar eerder nog op de voorgrond te zien was.

IJs zag er heel anders uit
Sindsdien zal het proces van terugtrekken verder door zijn gegaan. Hoe belangrijk de kleur van het ijs is bij dat smeltproces, blijkt duidelijk uit het verhaal van Karin. Toen zij de Sólheimajökull in juli 2010 voor de eerste keer zag, lag er nog veel as op het ijs. Op de foto's is te zien dat toen nog wel van een duidelijke gletsjertong sprake was. Op 25 februari van dit jaar zag het ijs er heel anders uit. Het was blauw, er zaten veel luchtbellen in en heel grote gaten, gaten waardoor het smeltwater z'n weg naar onder de gletsjer heeft gevonden. Dit allemaal is een teken dat het hard is gegaan met de ijssmelt. De vulkaanas op het ijs zal daaraan bijgedragen hebben. Op momenten dat de zon schijnt, pikt het ijs veel meer warmte op dan in andere gevallen. Op Groenland, in Siberië, maar ook op gletsjers in bij voorbeeld het Alpengebied is dezelfde ervaring opgedaan. Hoe viezer (en dus hoe donkerder) het ijs of de sneeuw, hoe sneller de afsmelt ervan verloopt. Op de Groenlandse ijskap kan zo (en helemaal omdat op het ijs ook meertjes ontstaan die veel extra warmte absorberen), in relatief korte tijd duizelingwekkend veel ijs verdwenen. Vooral op die plekken waar de sneeuw van het ijs is en waar het ijs vies is geworden, bij voorbeeld doordat er vulkaanstof of ander stof op terecht is gekomen.


_{De snelle smelt van het ijs veroorzaakt in de gletsjer diepe gaten. Karin stond hier onder het ijs en keek door het gat naar boven. Foto: Karin Broekhuijsen.}

Toekomst
En zo verdwijnt er, de grafieken naast het verhaal laten dit goed zien, in hoog tempo veel gletsjerijs. Toch hebben vele gletsjers, zeker in de hogere delen van veel hooggebergten, op Antarctica en in Groenland voorlopig nog wel degelijk een toekomst. Ze worden alleen wel korter, niet zelden minder imposant en het worden er ook minder. Er zijn al veel gletsjers verdwenen en er zullen er meer verdwijnen. Maar gelukkig hebben we dan de foto's nog..!

Bron MeteoConsult